Doğu Anadolu Bölgesi'nde Adıyaman İli'ne bağlı olan Çelikhan ilçesi'nin, doğusunda Sincik, batısında Malatya’nın Doğanşehir ilçesi, güneyinde Adıyaman merkezi, kuzeyinde Malatya ili Yeşilyurt ilçesi ile çevrilidir.
Çelikhan İlçesi Adıyaman’a 56, Malatya’ya 95 km dir. Malatya-Adıyaman arasında bulunan Güneydoğu Torosların devamı olan yüksek dağların arasın da kurulmuş bir ilçedir.
Rakımı , ilçe merkezi 1388 m dir. İlçenin yapısı dağlık ve engebelidir. İlçenin yüksek dağı Akdağ olup rakımı 2700 m yüksekliktedir. En önemli akarsuları Bulam ve Abdulharap çayıdır. Abdulharap çayı üzerin de Çat barajı kurulmuştur.
Çelikhan’ın ilk ismi Komişir olarak bilinir. Cumhuriyet Döneminden sonra bu isim Çelikhan olarak değiştirilmiştir. Çelikhan'ın yerleşik halkını Türk boylarından Hamkoda, Perta, Sisa ve Tilla oymakları oluşturmaktadır.
Çelikhan, Adıyaman yöresinde olduğu gibi Hitit, Asur, Pers, Makedonya, Seleukos, Roma ve Bizans devletlerinin egemenliği altında kalmıştır. Hz. Ömer zamanında Arapların eline geçmiş ve Keysun’a bağlanmıştır. 949 yılında tekrar Bizanslılar tarafından alındıysa da 1071 yılında Malazgirt Zaferi’nden sonra Çelikhan yöresi Malatya ve Adıyaman illeriyle beraber Selçukluların eline geçmiştir. 1391-1389 yıllarında Yıldırım Beyazıt komutasındaki Osmanlılar bu bölgeyi Memlük beylerinin elinden almış ancak bir kaç yıl sonra bölge Timur ordularının egemenliğine girmiştir. 1516 yılında yapılan Koçhisar Savaşı sonunda bölge Yavuz Sultan Selim tarafından Dulkadiroğulları'non Osmanlı'ya katılmasıyla Osmanlı topraklarına dahil olmuştur.
Bugünkü Çelikhan bölgesi 1839 Tanzimat Fermanı’ndan sonra yapılan adli, askeri ve mülki ıslahat sonunda merkezi Harput olan Mamurat-ül Aziz eyaletine bağlanmıştır. ( Bu tarihte Mamurat-ül Aziz eyaletine bağlı üç sancaktan birini Malatya teşkil etmekteydi.) 1864 yılında vilayetlerin kurulması hakkındaki nizamname ile büyük kadılıklar ilçe, küçük kadılıklar ise bucak müdürlüğü haline getirilince “Ortaköy” adında bir bucak müdürlüğü kurulmuştur. Bu tarihten sonra eski adı Arga olan Malatya’nın Akçadağ ilçesine bağlı bir yerleşim birimi konumunu almıştır. 1927 yılına kadar Akçadağ’a bağlı olan Çelikhan, 1927-1931 yılları arasında Koçali Bucak Müdürlüğüne bağlanmıştır. 1931 yılında ise Çelikhan adıyla bir bucak müdürlüğü kurulmuştur.
Çelikhan 1869 depreminde büyük yıkıma uğramış, Merkez Camii civarında çok sayıda ev yıkılmıştır. Diğer taraftan 1934 yılında halk arasında “Mıtık” adı verilen bulaşıcı, salgın bir hastalığın Çelikhan’da baş göstermesi ile çok sayıda insan ölmüş, çok sayıda aile de civar il ve ilçelere göç etmek zorunda kalmıştır.
1954 tarihinde Malatya iline bağlı İlçe olarak kurulan Çelikhan daha sonra 14 Haziran 1954 tarih ve 6418 sayılı kanunla Besni, Gerger, Gölbaşı ve Kahta ilçeleriyle birlikte kurulan Adıyaman iline bağlanmıştır.
İlçe halkı geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır. Ancak yörenin engebeli oluşundan ötürü tarıma elverişli alanları oldukça sınırlıdır. Bununla birlikte, tütün, hububat, meyvacılık ve sebze tarımı yapılmaktadır.
Yörede turizm yönünden Çelikhan-Adıyaman karayolunun 5. km.de Beypınarı mesire yeri, ilçe merkezinde Zerban Suyu, Pınarbaşı Kasabası'nda Havşeri Pınarı ve Mestan, Recep Çayı, Jari Yaylası, Koyunpınarı yaylası ve Çat Barajı bulunmaktadır.İlçede herhangi bir tarihi eser ve kalıntı ile karşılaşılamamıştır.
Çelikhan İlçesi Adıyaman’a 56, Malatya’ya 95 km dir. Malatya-Adıyaman arasında bulunan Güneydoğu Torosların devamı olan yüksek dağların arasın da kurulmuş bir ilçedir.
Rakımı , ilçe merkezi 1388 m dir. İlçenin yapısı dağlık ve engebelidir. İlçenin yüksek dağı Akdağ olup rakımı 2700 m yüksekliktedir. En önemli akarsuları Bulam ve Abdulharap çayıdır. Abdulharap çayı üzerin de Çat barajı kurulmuştur.
Çelikhan’ın ilk ismi Komişir olarak bilinir. Cumhuriyet Döneminden sonra bu isim Çelikhan olarak değiştirilmiştir. Çelikhan'ın yerleşik halkını Türk boylarından Hamkoda, Perta, Sisa ve Tilla oymakları oluşturmaktadır.
Çelikhan, Adıyaman yöresinde olduğu gibi Hitit, Asur, Pers, Makedonya, Seleukos, Roma ve Bizans devletlerinin egemenliği altında kalmıştır. Hz. Ömer zamanında Arapların eline geçmiş ve Keysun’a bağlanmıştır. 949 yılında tekrar Bizanslılar tarafından alındıysa da 1071 yılında Malazgirt Zaferi’nden sonra Çelikhan yöresi Malatya ve Adıyaman illeriyle beraber Selçukluların eline geçmiştir. 1391-1389 yıllarında Yıldırım Beyazıt komutasındaki Osmanlılar bu bölgeyi Memlük beylerinin elinden almış ancak bir kaç yıl sonra bölge Timur ordularının egemenliğine girmiştir. 1516 yılında yapılan Koçhisar Savaşı sonunda bölge Yavuz Sultan Selim tarafından Dulkadiroğulları'non Osmanlı'ya katılmasıyla Osmanlı topraklarına dahil olmuştur.
Bugünkü Çelikhan bölgesi 1839 Tanzimat Fermanı’ndan sonra yapılan adli, askeri ve mülki ıslahat sonunda merkezi Harput olan Mamurat-ül Aziz eyaletine bağlanmıştır. ( Bu tarihte Mamurat-ül Aziz eyaletine bağlı üç sancaktan birini Malatya teşkil etmekteydi.) 1864 yılında vilayetlerin kurulması hakkındaki nizamname ile büyük kadılıklar ilçe, küçük kadılıklar ise bucak müdürlüğü haline getirilince “Ortaköy” adında bir bucak müdürlüğü kurulmuştur. Bu tarihten sonra eski adı Arga olan Malatya’nın Akçadağ ilçesine bağlı bir yerleşim birimi konumunu almıştır. 1927 yılına kadar Akçadağ’a bağlı olan Çelikhan, 1927-1931 yılları arasında Koçali Bucak Müdürlüğüne bağlanmıştır. 1931 yılında ise Çelikhan adıyla bir bucak müdürlüğü kurulmuştur.
Çelikhan 1869 depreminde büyük yıkıma uğramış, Merkez Camii civarında çok sayıda ev yıkılmıştır. Diğer taraftan 1934 yılında halk arasında “Mıtık” adı verilen bulaşıcı, salgın bir hastalığın Çelikhan’da baş göstermesi ile çok sayıda insan ölmüş, çok sayıda aile de civar il ve ilçelere göç etmek zorunda kalmıştır.
1954 tarihinde Malatya iline bağlı İlçe olarak kurulan Çelikhan daha sonra 14 Haziran 1954 tarih ve 6418 sayılı kanunla Besni, Gerger, Gölbaşı ve Kahta ilçeleriyle birlikte kurulan Adıyaman iline bağlanmıştır.
İlçe halkı geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır. Ancak yörenin engebeli oluşundan ötürü tarıma elverişli alanları oldukça sınırlıdır. Bununla birlikte, tütün, hububat, meyvacılık ve sebze tarımı yapılmaktadır.
Yörede turizm yönünden Çelikhan-Adıyaman karayolunun 5. km.de Beypınarı mesire yeri, ilçe merkezinde Zerban Suyu, Pınarbaşı Kasabası'nda Havşeri Pınarı ve Mestan, Recep Çayı, Jari Yaylası, Koyunpınarı yaylası ve Çat Barajı bulunmaktadır.İlçede herhangi bir tarihi eser ve kalıntı ile karşılaşılamamıştır.
TARİHİ : Hitit, Asur, Pers, Makedonya, Selevkos, Roma ve Bizans devletlerinin egemenliği altında kalan Çelikhan bölgesi, Hz. Ömer (r.a) zamanında Arapların eline geçmiş ve Keysun’a bağlanmıştır. 949 yılında tekrar Bizanslılar tarafından alındıysa da 1071 yılında Malazgirt Zaferi’nden sonra Çelikhan yöresi Malatya ve Adıyaman illeriyle beraber Selçukluların eline geçmiştir. 1391-1389 yıllarında Yıldırım Beyazıt komutasındaki Osmanlı Türkleri bu bölgeyi Memlük beylerinin elinden almış ancak bir kaç yıl sonra bölge Timur ordularının egemenliğine girmiştir. 1516 yılında yapılan Koçhisar Savaşı sonunda bölge Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim tarafından Dulkadiroğulları beyliğinden alınarak Osmanlı Devleti’ne katılmıştır.
1839 Tanzimat Fermanı’ndan sonra yapılan adli, askeri ve mülki ıslahat sonunda merkezi Harput olan Mamurat-ül Aziz eyaletine bağlanmıştır. ( Bu tarihte Mamurat-ül Aziz eyaletine bağlı üç sancaktan birini Malatya teşkil etmekteydi.) 1864 yılında vilayetlerin kurulması hakkındaki nizamname ile büyük kadılıklar ilçe, küçük kadılıklar ise bucak müdürlüğü haline getirilince “Ortaköy” adında bir bucak müdürlüğü kurulmuştur. Bu tarihten sonra eski adı Arga olan Malatya’nın Akçadağ ilçesine bağlı bir yerleşim birimi konumunu almıştır. 1927 yılına kadar Akçadağ’a bağlı olan Çelikhan, 1927-1931 yılları arasında Koçali Bucak Müdürlüğüne bağlanmıştır. 1931 yılında ise Çelikhan adıyla bir bucak müdürlüğü kurulmuştur.
Çelikhan’ın ilk ismi KOMİŞİR olarak bilinir. Daha sonra bu isim ÇELİKHAN adıyla - Cumhuriyet tarihi itibariyle- değiştirilerek yazılı kaynaklara geçmiştir.
Esas yerleşik halkını HAMKODA, PERTA, SİSA ve TILLA oymakları oluşturmaktadır. Bunun yanında Ankara’nın Haymana ilçesinden KUREYŞ aşiretine bağlı ALUŞA, BIŞAR, HALİLA ve KULA oymakları, Gaziantep’in İslahiye ve Araban İlçesinden gelen HACA oymağı, Adıyaman’nın ova köylerinden gelen HACI MAHMUT oymağı, Yağızatlı (Bistikan ) köyünden gelen 12 aile ile Köseuşağı köyünden gelen birkaç aile de bu yerleşik halka dahil olmuşlardır.
1869 yılında meydana gelen bir depremle bugünkü Merkez Camii civarında çok sayıda evin yıkıldığı, 98 kişinin de hayatını kaybettiği bilinmektedir. Diğer taraftan 1934 yılında halk arasında “Mıtık” adı verilen bulaşıcı, salgın bir hastalığın Çelikhan’da baş göstermesi ile çok sayıda insan ölmüş, çok sayıda aile de civar il ve ilçelere göç etmek zorunda kalmıştır.
Ortaköy Bucak Müdürlüğü Bölgesi’nde o tarihlerde Porga, Bulam, Abdulharap ve Köseuşağı adlarıyla toplam dört köy bulunmaktaydı. Bu durum 1 Haziran 1954 yılına kadar devam etmiştir. 4 Mart 1954 tarih ve 6325 sayılı yeniden 10 ilçe kurulması hakkındaki kanun gereğince 1 Haziran 1954 tarihinde Malatya iline bağlı olarak kurulan Çelikhan ilçesi, daha sonra 14 Haziran 1954 tarih ve 6418 sayılı kanunla Besni, Gerger, Gölbaşı ve Kahta ilçeleriyle birlikte kurulan Adıyaman iline bağlanmıştır.
İDARİ YAPISI : Çelikhan ilçesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde yer almakla birlikte, Doğu Anadolu Bölgesi geçiş noktasında bulunmaktadır. Bu nedenle de iklim özellikleri bakımından Doğu Anadolu Bölgesi’nin İklim özelliklerini taşır. Doğusunda Sincik ilçesi, batısında Doğanşehir ilçesi, Güneyinde Adıyaman ili, Kuzeyinde Yeşilyurt ilçesi ile çevrilidir. İlçeye bağlı bir kasaba ile 17 köy bulunmaktadır. Bu 17 köye bağlı bulunan irili ufaklı 21 mezra bulunmaktadır.
İlçe ve Köylerin yerleşim yerleri genellikle dağlık ve engebelidir. İlçe Malatya ve Adıyaman illeri arasında yer almakta olup, Adıyaman İline 50, Malatya İline 90 km uzaklıktadır. Yapımı devam eden Adıyaman-Yeşilyurt - Malatya yolu tamamlandığı taktirde Çelikhan Malatya arası 40 km’ ye inecektir.
Çelikhan İlçesi önceleri, Malatya İline bağlı iken 14 Haziran 1954 tarih ve 6418 sayılı kanunla kurulan Adıyaman iline bağlanmıştır. İlçenin yüzölçümü 477 km2 olup. 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre ilçe merkezinin nüfusu 11.267 olarak çıkmıştır. Kasaba ve köylerle birlikte ise nüfusu 26.506 dır. İlçe merkezi 9 mahalleden oluşmaktadır. Bunlar: Bistikan, Başpınar Cami,Bahçelievler,Zafer,Fatih, Cumhuriyet,Yunus Emre,merkez,yeni mahalle, İlçemize bağlı Pınarbaşı kasabasında ise 8 mahalle mevcuttur. Bunlar: Kaya Mahallesi, Cami Mahallesi, Hacılar Mahallesi, Kurudere Mahallesi, Balıkburnu Mahallesi, Aktaş Mahallesi, İnönü ve Çamlıyayla mahalleleridir.
Ekonomi
İlçe halkının geçim kaynağı çoğunlukla tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Ancak arazi yapısının dağlık ve engebeli olmasından dolayı tarıma elverişli alanlar oldukça sınırlıdır. İlçenin toplam 44.200 dekarlık tarım alanı mevcuttur. Bu miktarın 30.000 dekarlık alanında tütün, 3.000 dekarlık alanında hububat, 1.600 dekarlık alanında meyve, 3.800 dekarlık alanında bağ ve 500 dekarlık alanında ise sebze tarımı yapılmaktadır. Yetiştirilen bahçe bitkileri arasında elma, armut, kiraz, şeftali, kayısı, erik, ceviz gibi meyveleri saymak mümkündür. Bununla birlikte tarıma teşvik amacıyla “Havza Projesi” çerçevesinde 1999 yılında 150.000 adet Amerikan asma anacı, 9.000 adet fıstık, kiraz, elma, şeftali, kayısı ve zeytin fidanı, 2000 yılında 2.000 adet ceviz fidanı, 20.000 adet Amerikan asma anacı ve 300 kg fiğ tohumu dağıtılmıştır.
İlçede her ne kadar geçmişe oranla azalma görülse de kısmen de olsa geçimini hayvancılıkla sağlayan aileler bulunmaktadır. Tarıma imkan tanımayan alanlarda özellikle de ilçenin dağlık köylerinde koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvancılığın yaygın olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra ilçede besicilik ve süt inekçiliği de yapılmaktadır. Son yıllarda Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın desteğiyle özellikle süt inekçiliği ve son zamanlarda kiraz yetiştiriciliğine önem verilmektedir.Küçükbaş ve büyükbaş hayvancılığın yanı sıra arıcılık alanında da ciddi manada bir gelişme gözlenmektedir. İlçede halen 6.000 adet çerçeveli fenni kovan mevcuttur. Bu kovanlardan ortalama kovan başına 15 kg verim elde edilmektedir. Bu da, ilçenin nüfusu göz önünde bulundurulduğunda, hiç de küçümsenmeyecek bir miktardır. Ayrıca üretilen balın floranin açısından zengin olması kaliteyi arttırmakta, elde edilen bal piyasa içerisinde değer kazanmaktadır. Bu vesile ile ilçede her yıl düzenli olarak “Bal Festivali” düzenlemekte, düzenlenen festivalin ilçe tanıtımında büyük rolü bulunmaktadır.
Bütün bunların yanı sıra Malatya’yı Adıyaman’a bağlayacak olan yolun yapılmasıyla birlikte ilçe ekonomisinin daha da canlanacağı tahmin edilmektedir
Truzim Değerleri
BEY PINARI : İlçemizin batısında Çelikhan-Adıyaman karayolunun 5. km‘sinde, yol kenarındadır. Geniş alanı ve söğüt gölgeleri olması ile iyi bir piknik ve dinlenme yeridir. Suyu oldukça soğuktur.
ZERBAN SUYU : İlçemizin Pınarbaşı kasabası merkezindedir. Efsanevi özelliği , suyun soğuk ve gölgelik yerlerinin olmaları nedeniyle hafta sonları , mesire ve ziyaret yeri olup; vatandaşlar buraya gelmektedirler.
HAVŞERİ PINARI : İlçemiz Pınarbaşı kasabası Aktaş mahallesi yakınında bulunan mesire ve piknik yerine ulaşım yolu mevcuttur. Bu pınar Bulam çayının ana kaynağıdır. Suyunun soğuk ve çevresinde bulunan söğüt ağaçları, nedeniyle iyi bir dinlenme yeridir.
MESTAN : İlçemiz Pınarbaşı kasabası Balıkburnu Mahallesi yakınında bulunan bu mesire ve piknik yeri aynı zaman da bulam çayının kenarındadır. Suyunun soğuk, alanın çok geniş olması söğüt ağaçlarının ve düz çayırlıkların bulunması nedeniyle burası piknik, mesire ve sportif faaliyetler (özellikle futbol ) için ideal bir yerdir.
RECEP ÇAYI : İlçemizin Recep köyün de bulunan bu çayın özelliği dağlar arasında olup balık avlanması ve yüzme için ideal bir yer olmasıdır. Ayrıca çevresin de soğuk pınarlar bulunduğundan her yeri piknik yapılmaya elverişlidir.
ÇAT BARAJI : İlçemizin kuzeyin de 2 km mesafede bulunan bu barajın en büyük özelliği üzerin de hiç atık suların olmamasıdır. Suyu çok temizdir. Olta balıkçılığı için idealdir. Baraj üzerin de alabalık tesisleri bulunmaktadır. Suda yüzen çimler üzerin de balık avlamak ayrı bir zevktir. yüzme için çok güzel bir ortamı vardır. Arabayla ulaşım sağlanmaktadır.
KOYUN PINARI YAYLASI : İlçemizin korucak köyünün tucak dağının 2000 m yüksekliğin de bulunan bu yaylamız yaz ayların da özellikle Malatya’daki hemşehrilerimizin akınına uğramaktadır. İyi bir dinlenme ve piknik yeridir. Burada yazlıklar yapılmıştır, ulaşım yolu olup arabayla gidilmektedir.
JARİ YAYLASI : İlçemizin güneyin de bulunan Akdağın 2600 m de ( zirvesinde ) bulunan bu yaylamız da bulunan jari suyu yörenin en soğuk suyu özelliği taşımaktadır. İlçe halkı tarafından yatılı olarak piknik yapılmaktadır. Dağın zirvesin de olması nedeniyle buraya gelenler en az bir gece kalmaktadırlar. Ancak bu yaylamıza ulaşım yaya veya binek hayvanlarıyla sağlanmaktadır. Piknik , mesire, içme ve yaylalarımızda sosyal tesisler bulunmamaktadır. Buraların iç turizme kazandırılması için çalışmalar yapılmalıdır. Buralar her yıl yayla özellikleri olması nedeni ile çevre il ve ilçelerde sıcakta bunalan binlerce kişinin akınına uğramaktadır.
ÇELİKHAN İÇMESİ : İlçemizin kuzey doğusun da bulunan Çelikhan içmesi ilçe merkezinden 19 km uzaklıktadır. İçmeye ilçe merkezinden ulaşım sağlanmaktadır. Yazın temmuz ve ağustos ayların da çevre il ve ilçelerde şifa arayan vatandaşların akınına uğramaktadır. Her yıl yaklaşık 5—7 bin kişi bu içmeye gelmektedir. İçme üzerin de sosyal tesis bulunmamaktadır. Gelen vatandaşlar haymalarda ağırlanmaktadır. İçme suyu İstanbul üniversitesi İstanbul tıp fakültesi tıbbi ekoloji ve hidro klimatoloji kürsüsünün 23.11.1981 tarih ve 1008/81 sayılı yazıda verilen rapor da şu hastalıklara şifa vermektedir. /b]
Mahalleleri :Başpınar,Bistikan,Cami Merkez,FatihKeleşan,Yenimahalle
Köyleri :AksuAltıntaş,Bozgedik,Çampınar,Gölbağı,İzci,Kalecik,Karaçayır,Karagöl,Korucak,Köseuşağı,Mutlu,Recepköy,Taşdamlar,Yağızatlı,Yeşiltepe,Yeşilyayla
Beldesi : Pınarbaşı
Köyleri :AksuAltıntaş,Bozgedik,Çampınar,Gölbağı,İzci,Kalecik,Karaçayır,Karagöl,Korucak,Köseuşağı,Mutlu,Recepköy,Taşdamlar,Yağızatlı,Yeşiltepe,Yeşilyayla
Beldesi : Pınarbaşı
